Thị trường chứng khoán không chỉ phản ánh kinh tế mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ tâm lý nhà đầu tư. Những chu kỳ tâm lý này từ lạc quan, tham lam đến sợ hãi, tuyệt vọng lặp lại liên tục, tạo nên biến động thị trường. Hiểu rõ các giai đoạn này sẽ giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định thông minh hơn. Cùng ZFA khám phá tâm lý nhà đầu tư trong chu kỳ thị trường chứng khoán!
I. CHU KỲ TÂM LÝ THỊ TRƯỜNG
Tâm lý nhà đầu tư trong một chu kỳ thị trường (Psychology of a Market Cycle): Cho thấy phản ứng ngắn hạn của nhà đầu tư đối với các sự kiện kinh tế.
Tâm lý thị trường luôn lặp lại theo chu kỳ như sau:
– Take off (Khởi động): Giá bắt đầu tăng nhẹ. Nhà đầu tư thận trọng quan sát.
– First Sell Off (Đợt bán đầu tiên): Sau khi đạt mức nhất định, xuất hiện đợt bán tháo nhẹ. Một số nhà đầu tư chốt lời, điều chỉnh ngắn hạn.
– Bear Trap: Giá tiếp tục tăng sau đợt bán đầu tiên. Niềm tin rằng xu hướng tăng vẫn tiếp tục, nhà đầu tư tự tin và lạc quan.
– Media Attention (Truyền thông chú ý): Giá tăng mạnh thu hút truyền thông. Nhà đầu tư trở lên hào hứng.
– Enthusiasm (Phấn khích): Hiệu ứng bầy đàn xuất hiện thu hút nhiều nhà đầu tư hơn. Tâm lý tham lam bắt đầu xuất hiện.
– Greed (Tham lam): Sự lạc quan quá mức đẩy giá trị thị trường vượt xa giá trị thực.
– Delusion (Ảo tưởng): Tâm lý “lần này sẽ khác” xuất hiện, tin thị trường không giảm, tạo cảm giác an toàn giả.
– New Paradigm (Tư tưởng mới): Nhà đầu tư tin tưởng tuyệt đối vào xu hướng tăng mạnh mẽ.
– Denial (Phủ nhận): Giá bắt đầu giảm, nhà đầu tư từ chối chấp nhận, tin giá sẽ tăng trở lại.
– Bull Trap: Giá tăng nhẹ nhưng chỉ là 1 bẫy cho nhà đầu tư do sự lạc quan giả định trên thị trường.
– Fear (Sợ hãi): Giá sụt giảm mạnh, tâm lý sợ hãi xuất hiện.
– Capitulation (Đầu hàng): Hoảng loạn, chấp nhận bán tháo cắt lỗ.
– Despair (Tuyệt vọng): Giá chạm đáy, niềm tin của nhà đầu tư bị phá hủy hoàn toàn.
– Return to the Mean (Trở lại mức trung bình): Giá hồi phục dần về xu hướng trung bình dài hạn (đường đứt đoạn màu ghi) niềm tin dần hồi phục nhưng vẫn thận trọng.
Dù tăng hay giảm mạnh trong ngắn hạn, thì cổ phiếu luôn dao động xung quanh xu hướng trung bình dài hạn (mean reversion).
II. PHÂN TÍCH
Hình 2: Biểu đồ này minh họa các giai đoạn tâm lý của chu kỳ thị trường
Biểu đồ này thường được gọi là chu kỳ bong bóng và sự sụp đổ của nó. Nó phổ biến trong tài chính và đầu tư để giải thích cách giá trị tài sản có thể biến động do sự thay đổi trong tâm lý của các nhà đầu tư. Các giai đoạn chính bao gồm:
1. GIAI ĐOẠN 1: TAKE OFF (CẤT CÁNH)
Đặc điểm: Giá trị tài sản bắt đầu tăng nhẹ. Các nhà đầu tư thông minh hoặc những người trong cuộc bắt đầu mua vào.
Tâm lý: Sự lạc quan ban đầu, với một số ít nhà đầu tư nhận ra tiềm năng.
2. GIAI ĐOẠN 2: FIRST SELL OFF (BÁN THÁO LẦN ĐẦU)
Đặc điểm: Một sự điều chỉnh nhỏ sau khi giá đã tăng. Một số nhà đầu tư có thể cảm thấy lo lắng và bán ra.
Tâm lý: Lo ngại ban đầu về việc giá có thể giảm.
3. GIAI ĐOẠN 3: MEDIA ATTENTION (SỰ CHÚ Ý CỦA TRUYỀN THÔNG)
Đặc điểm: Sự chú ý của truyền thông tăng cao, thu hút nhiều nhà đầu tư hơn vào thị trường.
Tâm lý: Sự hứng thú và hưng phấn lan rộng, khi nhiều người muốn tham gia vào để không bỏ lỡ cơ hội.
4. GIAI ĐOẠN 4: ENTHUSIASM (NHIỆT HUYẾT)
Đặc điểm: Giá trị tài sản tiếp tục tăng nhanh chóng, thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư bán lẻ.
Tâm lý: Sự nhiệt tình lan rộng, với nhiều người tin rằng giá sẽ tiếp tục tăng.
5. GIAI ĐOẠN 5: GREED (THAM LAM)
Đặc điểm: Giá tiếp tục tăng nhanh chóng, với ít sự quan tâm đến rủi ro.
Tâm lý: Lòng tham chiếm ưu thế, với nhiều người tin rằng đây là cơ hội không thể bỏ lỡ.
6. GIAI ĐOẠN 6: DELUSION (ẢO TƯỞNG)
Đặc điểm: Giá trị tài sản đạt đỉnh điểm. Nhiều nhà đầu tư tin rằng tài sản sẽ không bao giờ giảm giá.
Tâm lý: Ảo tưởng về một “kỷ nguyên mới” hoặc “mô hình mới”, với sự từ chối thực tế rằng giá có thể giảm.
7. GIAI ĐOẠN 7: DENIAL (PHỦ NHẬN)
Đặc điểm: Giá bắt đầu giảm nhẹ, nhưng nhiều nhà đầu tư từ chối tin rằng bong bóng đang vỡ.
Tâm lý: Phủ nhận và giữ lại tài sản với hy vọng giá sẽ hồi phục.
8. GIAI ĐOẠN 8: FEAR (SỢ HÃI)
Đặc điểm: Giá tiếp tục giảm nhanh chóng, gây ra sự hoảng loạn.
Tâm lý: Sợ hãi lan rộng, nhiều nhà đầu tư bắt đầu bán tháo để cắt lỗ.
9. GIAI ĐOẠN 9: CAPITULATION (ĐẦU HÀNG)
Đặc điểm: Giá giảm sâu, nhiều nhà đầu tư từ bỏ hy vọng và bán ra ở mức giá thấp nhất.
Tâm lý: Đầu hàng và tuyệt vọng khi nhận ra sự thật về bong bóng.
10. GIAI ĐOẠN 10: DESPAIR (TUYỆT VỌNG)
Đặc điểm: Giá trị tài sản đạt mức thấp nhất. Sự tuyệt vọng lan rộng, nhiều nhà đầu tư từ bỏ thị trường.
Tâm lý: Tuyệt vọng, với nhiều người rời bỏ thị trường và thề không bao giờ quay lại.
11. GIAI ĐOẠN 11: RETURN TO THE MEAN (QUAY LẠI MỨC TRUNG BÌNH)
Đặc điểm: Giá bắt đầu ổn định và tăng trưởng chậm lại, trở lại mức trung bình dài hạn.
Tâm lý: Thị trường dần hồi phục, với sự tham gia của các nhà đầu tư thông minh và nhận ra giá trị thực.
III. DẤU HIỆU TĂNG TRƯỞNG VÀ CHẠM ĐÁY CỦA THỊ TRƯỜNG
Biểu đồ trên cho thấy rằng thị trường tài chính không chỉ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố cơ bản mà còn bởi tâm lý và hành vi của các nhà đầu tư. Hiểu rõ các giai đoạn này có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn và tránh những sai lầm phổ biến trong đầu tư.
Hình 2: Dấu hiệu tăng trưởng và chạm đáy của thị trường
1. DẤU HIỆU THỊ TRƯỜNG TĂNG TRƯỞNG NÓNG
– Số lượng IPO lớn.
– Giá cả tăng nhanh.
– Sử dụng đòn bẩy tài chính quá mức.
– Tín dụng dễ dàng.
– Volume giao dịch cao.
– P/E và EV/EBITDA ở mức cao lịch sử.
– Hàng hóa nghệ thuật và hàng xa xỉ bùng nổ.
– Người người nhà nhà đưa tin về tài chính.
– Tâm lý “lần này sẽ khác”, kỳ vọng mức đỉnh mới.
– Nhà đầu tư nghiệp dư sẵn sàng bán tài sản để mua cổ phiếu.
– Sự sáng tạo sản phẩm mới dẫn đến hưng phấn quá đà như internet những năm 2000 (Dot-com Bubble) hay gần đây là AI.
– Tâm lý bầy đàn kéo dài khiến giá cổ phiếu vượt quá xa giá trị thực.
2. DẤU HIỆU THỊ TRƯỜNG CHẠM ĐÁY
– Không có các thương vụ M&A (mua bán sáp nhập).
– Không có IPO.
– Quỹ đầu tư mạo hiểm (venture capital) không có vốn đầu tư mới.
– P/S, P/E và EV/EBITDA rất thấp.
– Nhiều công ty giao dịch dưới giá trị sổ sách (book value).
– Ngân hàng trung ương thực hiện chính sách nới lỏng 6 – 12 tháng.
– Các ngành từng được ưa thích trước đây bị ghét bỏ.
– Chỉ người có điểm tín dụng cao mới được cho vay.
– Nhà đầu tư trở nên thận trọng và rời khỏi thị trường.
– Tâm lý tiêu dùng tiêu cực.
Hình 3: Top 10 khoản đầu tư tốt nhất thế giới
IV. TỔNG KẾT
Hiểu rõ các giai đoạn tâm lý trong chu kỳ thị trường giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn và tránh những sai lầm phổ biến. Thị trường tài chính không chỉ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố cơ bản mà còn bởi tâm lý và hành vi của các nhà đầu tư. Việc nắm bắt đúng thời điểm trong chu kỳ có thể mang lại lợi ích lớn cho chiến lược đầu tư của bạn.
